چهارمین کمیسیون همکاری‌های ایران و عراق با حضور وزیر تجارت عراق و نمایندگان دستگاه‌های مختلف در خصوص توسعه همکاری‌ها‌ی اقتصادی و تجاری دو کشور و زمینه‌هایی مانند انرژی ( آب و برق و نفت)، بهداشت و محیط زیست، صنعتی و معدنی، کشاورزی، مسکن و شهرسازی، ارتباطات، ورزشی، آموزشی، حمل و نقل و مالیاتی برگزار خواهد شد.      

در این راستا نیز علاء احمدحسن، وزیر تجارت عراق در راس یک هیات بلندپایه اقتصادی،  تجاری، دولتی و خصوصی روز دوشنبه وارد تهران شد. وی که به عنوان رئیس عراقی کمیسیون مشترک همکاری‌های ایران و عراق و بنا به دعوت همتای ایرانی خود (و‌‌زیر نیرو) به تهران سفر کرده، قرار است ضمن شرکت در چهارمین اجلاس کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دو کشور طی روزهای سه‌شنبه و چهارشنبه، ملاقات‌هایی با معاون اول رئیس‌جمهور، وزرای صنعت، معدن و تجارت، کشاورزی، نفت و راه و شهرسازی نیز داشته باشد و همچنین از نمایشگاه بین‌المللی آب و برق  ایران و شرکت خودروسازی ایران‌خودرو بازدید کرده و در نشست تجاری مشترک دو کشور شرکت کند.

کشور عراق با جمعیتی حدود ۴۰ میلیون نفری و درآمد سرانه حدود ۱۷۰۰۰ دلاری از گذشته همواره یکی از شرکای اصلی صادراتی کالایی و خدمات فنی و مهندسی ایران بوده است. این کشور سالانه حدود ۵۰ میلیارد دلار واردات از جهان دارد که حدود یک‌سوم آن از جمهوری اسلامی ایران بوده است. اقلام عمده وارداتی عراق از جهان را گندم، برنج، شکر، دارو، تجهیزات نیروگاهی و مخابراتی و مواد غذایی و مصالح ساختمانی تشکیل می‌دهد.

همسایگی و داشتن مرزهای طولانی مشترک و وجود حدود ۱۲ پایانه و بازارچه تجاری مرزی، اشتراکات دینی، زبانی و فرهنگی و نیازهای مصرفی بازار عراق و توانایی‌های تولیدی ایران، زمینۀ حجم بالای روابط تجاری بین دو کشور را فراهم کرده است به گونه ای که ایران توانسته صادرات خود را از حدود ۵ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۰ به حدود ۱۰ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۸ ارتقا دهد.

عراق طی سال‌ها به عنوان شریک اول صادراتی کشور در میان همسایگان و شریک دوم در میان کشورهای هدف صادراتی قرار داشته و  بازار اصلی محصولات کشاورزی، مواد غذایی و لوازم و مصالح ساختمانی و ماشین‌آلات صنعتی و لوازم خانگی ایران بوده است. در کنار ایران، کشورهای چین و ترکیه نیز سهم تقریباً مشابهی در بازار عراق داشته‌اند.

ایران یکی از تأمین‌کنندگان اصلی گاز و برق مورد نیاز عراق است و در سال‌های قبل از شروع ناامنی دراین کشور نیز شرکت‌های ایرانی پروژه‌های متنوع خدمات فنی و مهندسی در مناطق مختلف عراق در زمینه‌های گوناگونی مانند آب و فاضلاب،برق، ساختمان‌سازی، نیروگاه، مخزن، بزرگراه، سد، تونل و ....را اجرا کرده‌اند.

احداث کارخانجات تولید خودرو و مواد غذایی با سرمایه‌گذاری مشترک دو کشور نیز از جمله مهم‌ترین همکاری‌های مشترک ایران و عراق در حوزه سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود.

این کشور سالانه حدود ۹۰ میلیارد دلار صادرات دارد و اقلام عمده صادراتی آن به جهان شامل نفت و فرآورده‌های آن، فراورده‌های شیمیایی، مواد غذایی و حیوانات زنده است که ایران سهم اندکی، در حدود 100 میلیون دلار، از صادرات عراق دارد.

با این حال بررسی‌های انجام‌شده در سازمان توسعه تجارت ایران نشان می‌دهد حجم مبادلات تجاری دو کشور تا ۲۰ میلیارد دلار در سال قابل افزایش است. 

در این میان، برخی موانع و مشکلات فراروی تجارت دو کشور نیز وجود دارد که رسیدن به این هدف را با چالش مواجه کرده است  که از آن جمله می‌توان به عدم امکان مبادلات بانکی و صدور ضمانت‌نامه بین‌بانکی، عدم وجود حمل یکسره کالا، عدم تطابق استانداردهای کالایی، عدم وجود امکانات کافی در پایانه‌های مشترک مرزی و تغییر ناگهانی قوانین و مقررات تجاری و گمرکی در دو کشور و در نهایت تراز تجاری مثبت به نفع ایران اشاره کرد.

در حوزه خدمات فنی و مهندسی نیز متوقف شدن بسیاری از پروژه‌های در دست اجراء توسط شرکت‌های ایرانی در عراق به دلیل ناامنی و همچنین عدم پرداخت مطالبات آنها توسط کارفرمایان عراقی به دلیل مشکلات مالی این کشور و همچنین تحریم‌های بانکی از جمله مهمترین مشکلات محسوب می‌شود. عدم امکان پرداخت مطالبات ناشی از صادرات برق و گاز نیز از جمله این موارد است.

سفر وزیر تجارت عراق به تهران و برگزاری چهارمین اجلاس کمیسیون مشترک همکاری‌های دو کشور فرصت مناسبی است تا نمایندگان دستگاه‌های مختلف بتوانند نسبت به رفع برخی از موانع و مشکلات مذکور اقدام کنند.

توافق بر سر اتصال خطوط ریلی دو کشور در شلمچه - بصره و برقراری زمینه‌های قانونی و فنی امکان حمل یکسره و ترانزیت کالا از دو کشور به سایر کشورها، توافق در حوزه‌های استاندارد و گمرک، هماهنگی در مدیریت پایانه‌ها و بازارچه‌های مرزی، ثبت دارو، ایجاد شهرک‌های مشترک صنعتی مرزی و نحوه بازپرداخت مطالبات شرکت‌های ایرانی و همچنین مطالبات برق و گاز ایران و شناسایی راهکارهایی برای متوازن کردن تراز تجاری دو کشور از جمله مهم‌ترین این موارد است.

فرزاد پیلتن

مدیر کل دفتر عربی و آفریقایی سازمان توسعه تجارت ایران